Шахот е спортска игра на таблa за двајца играчи, иако денес постојат повеке варијанти на шахот, од кои некои вклучуваат игра на повеќе од двајца играчи.
Нема сигурни податоци за неговото потекло. Се претпоставува дека се појавил пред повеќе од 2000 години, па затоа постојат неколку теории за потеклото и развојот на шахот. Она што денес може да се заклучи е дека претходникот на шахот најверојатно потекнува од
Индија за време на монархијата Гупта, каде што првобитната форма од 6 век била позната како Чатуранга, што во превод значи „четири дивизии“ т.е. војски: пешадија, коњаница, борбени слонови (слонови) и свештенство.
Шахот бил донесен во Персија од Индија и станал дел од образованието на персиското благородништво. Во Сасанидска Персија околу 600 година било создадено името „Чатранг“, кое еволуирало во „Шатрањ“, а потоа биле создадени правилата, а шахистите почнале да го нарекуваат „Шах“ (персиското име за кралот) кога противничкиот крал бил нападнат и „Шах-мат“ (персиски „кралот е беспомошен“) кога кралот е нападнат и нема каде да се сокрие.
Играта била однесена во исламските земји по исламското освојување на Персија, а фигурите главно ги задржале персиските имиња, па Маврите од Северна Африка го пренеле персискиот „шатрањ“ како „шатереј“, а Шпанците го претвориле во „аједрез“, Португалски на „jadrez““, Грците на „zatrikion“, „scacci“ на латински, „échecs“ на италијански, „echecs“ на француски, „schach“ на германски, „szachy“ на полски, „šahs“ на литвански, „ skak“ на дански, „šakki“ во Финска, „šah“ во Словенија, „sakk“ во Унгарија, „šah“ на романски…
Од Блискиот Исток, шахот се проширил во Русија, каде што бил познат како „шахмати“. Играта стигнала до Западна Европа околу 9 век, а до 1000 година се проширила низ цела Европа.
Играта беше во голема мера развиена во Европа кон крајот на 15 век, каде што ги преживеа забраните и санкциите на христијанската црква, поради тоа што се поврзувал со лошо влијание врз општеството – зголемување на ривалството и насилството. Се верува дека токму во овој период играта го добила обликот на денешниот шах.
Историјата на шахот во Европа
Шахот се појави во Јужна Европа на крајот на првиот милениум, често воведен во нови земји преку освојувачки војски. Страните традиционално се нарекувале бели и црни, но во поранешните европски списи честопати биле нарекувани црвено-црни бидејќи тие бои биле најдостапни во тоа време.
Шахот беше престижна игра на благородништвото и кралското семејство. Популарноста на шахот го достигнала својот врв помеѓу 12 и 15 век, а во тој период биле напишани многу дела на тема шах. Шахот набрзо се поврзува со витешкиот начин на животот, дури е една од седумте вештини што еден витез мора да ги поседува. Тоа беше предмет на уметност во тоа што кутиите, таблите и фигурите беа изработени во различни форми и во голема разновидност на материјали.
На почетокот на 13 век, играњето шах за пари почна да се шири, поради што Луј IX издаде декрет во 1254 година со кој се забранува коцкањето, кое не се вкорени во пракса и продолжија да се играат нелегални турнири за пари.
Современиот шах
Како и да е шахот е денес распространета игра на сите континенти и во сите држави. Современиот шах е организиран спорт со структурирани меѓународни и национални лиги, турнири и конгреси. Секоја година ширум светот се одржуваат илјадници шаховски турнири, натпревари и фестивали кои се грижат за играчи од сите нивоа.
Меѓународното раководно тело на шахот познато е по неговиот француски акроним ФИДЕ (се изговара FEE-ден) (француски: Fédération internationale des échecs) или Меѓународна шаховска федерација. Членството на ФИДЕ го сочинуваат националните шаховски организации од над 180 држави, меѓу кои и Србија и Македонија. ФИДЕ е призната како орган на управување со спортот од страна на Меѓународниот олимписки комитет, но и покрај тоа шахот никогаш не бил дел од Олимписките игри.
Најзначајната активност на ФИДЕ е организирање на Светското првенство во шах, улога што ја презеде во 1948 година. Светското првенство во шах се организира секоја година.
Други значајни натпревари за поединци вклучуваат Светско јуниорско првенство во шах, Европско поединечно првенство во шах, турнири за квалификацискиот циклус на Светското првенство и различни национални првенства. Наведените натпревари се организираат посебно за мажи, а посебно за жени.
Турнирите само со покани редовно ги привлекуваат најдобрите играчи во светот. Најзначајните шаховски турнири се шпанскиот настан Линарес, турнирот Мелоди Амбер во Монте Карло, средбата во Дортмунд Шпаркасен, софискиот М-тел Мастерс и турнирот Тата Стил на Вијк ан Зее. Редовните екипни шаховски настани вклучуваат шаховска олимпијада и Европското екипно првенство во шах.
До пред 1886 година не се одржуваше официјално првенство, но се сметаше дека некои играчи се истакнати: Wilhelm Steinitz, Paul Morphy, Emanuel Lasker…
Помеѓу 1993 и 2006 година имаше две титули светски шампиони, ФИДЕ и класична. Најпознатите носители на ови титуле се Анатолој Карпов, Гари Каспаров, Вишванатхан Ананд, Тигран Петросјан и според моето мислење најдобриот на сите времиња Боби Фишер.
Инаку, актуелен светски шампион е Магнус Карлсен од Норвешка, а актуелниот женски светски шампион е Џу Венџун од Кина.
